Pieter Grinwis van ChristenUnie: 'Belasting moet op de schop'

Ons belastingstelsel moet grondig op de schop, vindt de ChristenUnie. Het moet eerlijker en rechtvaardiger. En vooral eenvoudiger. “Eenvoud is ook rechtvaardigheid”, zegt Pieter Grinswis, de zevende en laatste kandidaat van de interviewreeks van Business Insider met lijsttrekkers en prominente aspirant-Tweede Kamerleden.

Dilan Yeşilgöz (VVD), Caroline van der Plas (BBB), Rob Jetten (D66), Henri Bontenbal (CDA), Esmah Lalah (nummer twee van GroenLinks-PvdA) en Nicolien van Vroonhoven (NSC) gingen hem voor.

Pieter Grinwis is bij het grote publiek wellicht wat minder bekend, maar hij speelt wel een belangrijke rol binnen regeringspartij ChristenUnie. Hij schreef mee aan het verkiezingsprogramma en was voorheen zeven jaar raadslid in Den Haag en beleidsmedewerker van de fracties in de Eerste en Tweede Kamer. Op dit moment is hij financieel woordvoerder in de Tweede Kamer, waar hij zich onder andere bezighoudt met ons belastingstelsel. Business Insider zocht hem op om hem te vragen naar zijn visie op Nederland.

De ChristenUnie staat hoger in de peilingen dan het CDA. Wie had dat ooit kunnen denken?

“Hahaha. De vier tot vijf zetels uit de peilingen zijn voor ons geen vanzelfsprekendheid. Wij knokken voor elke kiezer. Een deel van onze achterban is onze partij trouw, maar er zijn ook andere partijen die aantrekkingskracht uitoefenen op onze kiezers. Met de PVV en Forum voor Democratie is er een grote kloof, en van de opkomst van BBB hebben we ook niet veel last. Maar de ideeën van NSC van Pieter Omtzigt zijn deels overlappend. Die partij is wel een echte concurrent van ons.”

Hoe kijkt u terug op het afgelopen kabinet?

“De mensen in het land hielden niet van kabinet Rutte IV en wij ook niet. Het is mooi dat we nu met onze boodschap naar de kiezer kunnen.”

Waar botste het?

“Vooral op fiscaal gebied. Voor veel mensen is dat vrij complex en technisch, maar als je onder de motorkap kijkt, zie je dat het een erg ideologisch beladen beleidsterrein is. Het systeem zit vol inkomensafhankelijke heffingskortingen, bedragen die je in mindering mag brengen op de belasting die je moet betalen. Deze zijn in de loop der jaren enorm opgepompt en hebben de ongelijkheid tussen huishoudens vergroot.”

Hoe bedoelt u dat?

“Neem de arbeidskorting. Deze was eigenlijk bedoeld als een tegemoetkoming in de kosten als je werkt, maar is inmiddels zo fors uitgedijd dat eigenlijk sprake is van een soort extra schijf in de inkomstenbelasting. De arbeidskorting bedroeg aanvankelijk iets meer dan 900 euro, maar is inmiddels opgelopen tot maximaal 5.500 euro. Hier gaat een enorme sturing van uit, terwijl wij vinden dat mensen de vrijheid moeten hebben om zelf te kiezen hoe ze arbeid en zorg combineren.”

“En raak je bijvoorbeeld arbeidsongeschikt, dan verlies je die korting en kun je zelfs onder het sociaal minimum zakken.”

“Een ander voorbeeld is de alleenstaande-ouderkop, een tegemoetkoming in de kosten voor levensonderhoud, bedoeld voor alleenstaande ouders. Dit bedrag is inmiddels opgelopen tot meer dan 3.000 euro en als je dit bedrag en andere faciliteiten in het belasting- en sociale zekerheidsstelsel meeneemt, is er eigenlijk sprake van een premie op scheiden.”

Het idee van inkomensafhankelijke regelingen is juist dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Dat is toch juist rechtvaardig?

“Bij al die regelingen zie je dat er veel inkomenssteun is aan de onderkant, maar zodra je meer gaat verdienen, krijg je een probleem en worden die extra euro’s weg belast. Dat lijkt mij niet de bedoeling.”

“Naast die heffingskortingen zijn er nog allerlei toeslagen. Door die stapeling van regelingen neemt de marginale belastingdruk – dus het percentage belasting dat je betaalt over het extra geld dat je verdient – toe. Wie pech heeft, houdt van elke euro die hij extra verdient slechts 8 cent over. Tel je daarbij de eventuele extra kosten aan kinderopvang en een gemiste aanvullende basisbeurs voor je studerende kind bij op, dan leg je er zelfs op toe.”

U heeft ook problemen met de toeslagen. Waarom?

“Met die toeslagen vragen we het meeste van wie we het minst mogen verwachten. Het systeem gaat uit van zelfredzaamheid van mensen, maar wist je dat tien procent van de huishoudens die recht hebben op een toeslag daar geen gebruik van maakt? Dat kan komen omdat ze er niet vanaf weten, maar misschien ook uit angst dat ze het geld terug moeten betalen, vanwege de affaire met de kinderopvangtoeslag. Vergeet ook niet dat een op de tien Nederlanders laaggeletterd is. Juist voor die groep is het best ingewikkeld om zo’n toeslag aan te vragen.”

“Een ander nadeel is dat je veranderingen in je inkomen tijdig moet doorgeven. De toeslag wordt verstrekt als voorschot. Achteraf wordt vastgesteld waar je recht op had. Ben je in loondienst, dan is dat geen probleem, want dan heb je een voorspelbaar inkomen. Maar heb je een flexcontract of ben je zzp’er, dan kan kun je de pech hebben dat je een deel van het geld moet terugbetalen. Als je al moeite hebt om met je inkomen het einde van de maand te halen, dan kom je in problemen. Het toeslagenstelsel is zo voor velen eigenlijk een schuldenstelsel.”

Wat moet er veranderen, in uw ogen?

“Wij zeggen: ruim die hele rimram op. Schrap toeslagen waar mogelijk. Bij de huurtoeslag is dat lastig. Deze kun je wel vervangen door een huursubsidie op basis van iemands vastgestelde inkomen, zodat je af bent van de voorschotten. Maar de zorgtoeslag kun je wel vrij eenvoudig afschaffen. Je kunt deze bijvoorbeeld compenseren door het minimumloon te verhogen en de nominale zorgpremie te verlagen. Ook de algemene heffingskorting en het kindgebonden budget kun je vrij eenvoudig schrappen.”

Wat komt er dan voor in de plaats?

“Wij pleiten voor een basiskorting voor iedereen, als vervanging voor de algemene heffingskorting, de zorgtoeslag, het kindgebonden budget en de kinderbijslag. Dat is een negatieve inkomstenbelasting, geïnspireerd op de gedachten van de econoom Milton Friedman.”

Wordt deze inkomensafhankelijk?

“Nee, die korting is afhankelijk van de samenstelling van het huishouden. De eerste persoon in het huishouden krijgt 400 euro per maand, de tweede volwassene 200 euro per maand. En per kind wordt 333,33 euro per maand uitgekeerd.”

Waarom niet op basis van je inkomen?

“Dan wordt het te complex. Het belastingstelsel moet zo eenvoudig en zo robuust mogelijk zijn. Eenvoud is ook rechtvaardigheid.”

“Die eenvoud zien we ook terug in onze plannen voor de winstbelasting: we willen terug naar één tarief van 25 procent in plaats van twee tarieven, van 19 en 25,8 procent. Ook de btw kunnen we vereenvoudigen. In plaats van drie tarieven, van 0, 9 en 21 procent willen we terug naar twee: 0 en 18 procent.”

Hoge inkomens komen er met uw plannen wel heel gunstig van af…

“Dat is te repareren door progressie in de tarieven en de schijven van de inkomstenbelasting. Wij willen een lager tarief voor de eerste schijf: ruim 34 procent over de eerste 40.000 euro, in plaats van de huidige 36,9 procent. Over het gedeelte van het inkomen daarboven, tot 80.000 euro, zou dan een kleine 42 procent betaald moeten worden en over het deel daarboven 51,5 procent. Dat laatste is dus hoger dan de 49,5 procent van nu. Anders gaan de rijken er inderdaad te veel op vooruit.”

Veel partijen willen vermogen zwaarder belasten dan inkomen. Hoe staan jullie in die discussie?

“Wij hebben geen plannen om de box 3-belasting op de schop te nemen, anders dan het uitvoeren van het recente voorstel van staatssecretaris Van Rij. Maar we pleiten wel voor een vermogensbelasting van 1 procent over al het vermogen boven 1 miljoen euro.”

Waarom?

“Mensen met een hoger vermogen consumeren een relatief kleiner deel van hun inkomen dan mensen met een lager inkomen en vermogen. Ze worden naar verhouding minder hard belast op arbeid en hun aankopen. Daarom vinden we het eerlijk om een extra heffing op vermogen op te leggen. Het is belangrijk om te voorkomen dat kapitaal harder groeit dan inkomen uit arbeid. Dat moeten we dus wat herverdelen.”

“Je ziet dat geld steeds meer samen klontert. Gemiddeld worden er minder kinderen per gezin geboren dan vroeger. Het is in mijn ogen een no-brainer dat je dan een deel via iets hogere belasting op vermogen overhevelt naar een lagere belasting op werk.”

Jullie willen ook het aantal tarieven in de erf- en schenkbelasting terugbrengen van zes naar twee: 20 en 40 procent. Dat is wel aan de hoge kant. Is dat niet oneerlijk?

“De gemiddelde druk in de erfbelasting is op dit moment slechts 11 procent. Dat mag best iets omhoog. We willen wel de vrijstellingen handhaven, omdat we de bloedband tussen familieleden waarderen. Dat geldt trouwens ook voor de Bedrijfsopvolgingsregeling (BOR), want we zijn fan van familiebedrijven. Maar dat je belasting betaalt over je erfenis, vind ik terecht.”

Maar daar is toch al belasting over betaald?

“We kijken steeds naar de gever, maar het gaat om de ontvanger. Inkomen uit arbeid is belast. Waarom zou je geen belasting heffen over inkomen uit een erfenis, waar je niets voor hebt gedaan?”

“Bedenk ook: over andere zaken wordt ook tig keer belasting geheven. Als je gaat tanken, heb je over dat geld al inkomstenbelasting betaald en betaal je daarnaast nog accijns en vervolgens btw, nota bene ook over de accijns.”

Willen jullie naast die miljonairsheffing nog verder sleutelen aan de vermogensbelasting? In jullie verkiezingsprogramma kan ik daar niets over terugvinden.

“We hebben net een compromis gesloten over de toekomst van box 3, de belasting over sparen en beleggen. Daar wil ik nu niet opnieuw aan morrelen; vandaar dat we daar niets over hebben opgenomen in ons verkiezingsprogramma.”

“Ik weet niet of de huidige plannen uitvoerbaar zijn. Dat moeten we nog zien. Maar we staan wel achter de rationale: het belasten van de werkelijke inkomensaanwas, en waar dat moeilijk is (bijvoorbeeld bij beleggingspanden, red.) de vermogenswinst op het moment dat je deze verzilvert.”

Een pijnlijke maatregel waar de ChristenUnie voor pleit is het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek. Waarom willen jullie dat?

“Laat ik voorop stellen dat we dat heel geleidelijk willen doen, uitgesmeerd over meerdere kabinetsperiodes. Dus niet in één keer. Wij denken dat de hele woningmarkt er bij gebaat is als we de hypotheekrenteaftrek afschaffen. Nu help je er alleen de banken mee: die kunnen meer geld uitlenen. Immers, een grotere leencapaciteit leidt tot hogere huizenprijzen, en dat leidt weer tot hogere inkomsten voor banken en beleggers. Ook komt het vooral bij de hoogste inkomens terecht. Jan Modaal profiteert er niet het meest van.”

Huizenbezitters zullen daar niet blij mee zijn.

“Het is inderdaad geen leuke boodschap voor de huidige huizenbezitters, onder wie ikzelf. Maar zij profiteren ook van de hogere huizenprijzen. Door die prijsstijging kunnen veel huizenbezitters met hun lening in een lagere risicocategorie terecht, waardoor ze minder rente hoeven te betalen. Ik heb liever dat huizenbezitters minder inkomstenbelasting betalen. Dat vind ik eerlijker.”

“Daarnaast willen we gelijktijdig het eigenwoningforfait afschaffen tot de gemiddelde woningwaarde. Zit de waarde van je huis daaronder, dan is dat een lastenverlichting. Zit de waarde erboven, dan betaal je per saldo wel meer.”

Vanwaar dat onderscheid?

“Een huis is bedoeld om in te wonen. Het is een primaire levensbehoefte. Met ons plan word je tot een bepaald bedrag ontzien. Heb je een duurder huis, dan ben je voor een deel bezig met vermogensopbouw. Ik vind het niet eerlijk om iemand met een duurdere woning te bevoordelen ten opzichte van de buurman die huurt. Die buurman kan alleen maar sparen om vermogen op te bouwen, en wordt hierover in box 3 aangeslagen.”

Een probleem op de woningmarkt is het tekort aan huizen. Wat is volgens u de belangrijkste oorzaak?

“Naast de snel opgelopen rente, het gebrek aan bouwgrond en ambtelijke capaciteit en natuurlijk migratie, wil ik de vinger nog bij een andere oorzaak leggen: de verdunning van huishoudens: er wonen gemiddeld minder mensen in een huis dan vroeger. Wist je dat we hierdoor per Nederlander meer woonruimte hebben dan ooit? Dat is eigenlijk bizar. De prognose is dat we afstevenen op een tekort van maar liefst 390.000 woningen in 2025.”

Hoe kunnen we dat tekort oplossen?

“Er zijn verschillende mogelijkheden. Bouwen natuurlijk - vooral veel betaalbare woningen erbij - maar je kunt ook kantoren transformeren en het splitsen van woningen mogelijk maken. En modulair bouwen, waardoor je bijvoorbeeld van je huis twee woningen kunt maken als je kind uit huis gaat.”

De bevolking groeit zo hard, dat je daar niet tegenop kunt bouwen. Moet daar niet ook wat aan gebeuren? Uw collega Henri Bontenbal van het CDA wil bijvoorbeeld kijken naar arbeidsmigratie.

“Arbeidsmigratie hebben we aan de markt overgelaten. We moeten daar inderdaad meer grip op krijgen, want dit zet het draagvlak voor migratie onder druk.”

“Dat kun je reguleren met vergunningen. Ik zou het liefst met andere landen samen kijken naar een oplossing. Ons land telt veel arbeidsmigranten uit Roemenië, maar dat land kampt met ontvolking. Waarom kijken we niet samen naar dit probleem? Daarnaast vind ik dat we niet elke sector even goed hoeven te accommoderen.”

Kunt u een voorbeeld noemen?

“Neem distributiecentra. Gemeenten concurreren met elkaar om zo’n distributiecentrum binnen te halen. Maar ze staan er niet bij stil dat dit nauwelijks werkgelegenheid voor de lokale bevolking oplevert. Het leidt tot een grote vraag naar arbeidsmigranten en dat leidt tot druk op de woningmarkt en voorzieningen, zoals onderwijs. Zo leidt een privaat voordeel tot een publiek nadeel.”

“Sowieso vind ik dat we meer na moeten denken over de indeling van de openbare ruimte. Datacenters leggen een enorm beslag op de stroomcapaciteit, terwijl je maar een beperkt deel nodig hebt om je selfies op te slaan. Het wordt tijd dat overheden meer bewust plannen welke bedrijven ze wel en niet willen toelaten. Grond en voorzieningen zijn nu eenmaal schaars.”

Hoe kijkt u aan tegen studiemigratie?

“Studiemigratie is een verdienmodel geworden voor universiteiten. Dat is bizar. We zien dat overal zelfstandige studio’s voor buitenlandse studenten worden gebouwd. Traditionele studentenhuizen verdwijnen helaas uit het straatbeeld. Op veel universiteiten is Engels de voertaal, terwijl dat niet altijd nodig is. Waarom moet een opleiding politicologie in het Engels gegeven worden? Daar moeten we wat aan doen.”

“Voor sommige universiteiten en studies maak ik wel een uitzondering, hoor. De Universiteit van Maastricht en Twente werven in de regio. Dan is het logisch dat daar meer Engels wordt gesproken.”

Wat is jullie visie op asielmigratie? Dat is een gevoelig thema bij de ChristenUnie.

“Weet je wat raar is? Overal hebben we ideeën over en maken we ramingen van, maar migratie hebben we laten gebeuren. Wij waren bereid tot vérgaande maatregelen om daar meer grip op te krijgen. Vergis je niet. Ook hier moeten we meer grip op krijgen.”

“Ik vind wel dat we moeten stoppen met pestmaatregelen die zijn gericht op het terugdringen van de instroom, zoals het gesleep met mensen en het verbod voor asielzoekers om te werken. Wij vinden het onterecht dat er maar één aanmeldcentrum is. Plaats liever kleinere asielcentra in gemeenten. En geef mensen die hier binnenkomen de ruimte om te werken. Dan kunnen ze ook beter integreren.”

Jullie hebben het verkiezingsprogramma laten doorrekenen, maar de meeste andere partijen niet. Wat vindt u daarvan?

“Ik vind het heel belangrijk om je programma te laten doorrekenen. Dan is helder welke keuzes je maakt. Het is een arbeidsintensieve klus, maar dat is geen excuus om het niet te doen. Wij hebben maar een kleine fractie, maar zijn er ook in geslaagd om ons programma te laten doorrekenen door zowel het Centraal Planbureau (CPB) als het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).”

Na de verkiezingen starten de onderhandelingen voor een nieuw kabinet. Hebben jullie nog breekpunten?

“Ik denk in maakpunten. Er zijn wel enkele onderwerpen die voor ons heel belangrijk zijn. Wij hechten bijvoorbeeld erg aan onderwijsvrijheid. Als er ergens iets misgaat, moet je dat niet als excuus aangrijpen om afstand te doen van iets wat verder prima functioneert.”

“Ook het wetsvoorstel voltooid leven, die ouderen de mogelijkheid biedt om uit het leven te stappen, is strijdig met onze visie op de samenleving. Wij vinden dat iedereen waardig ouder moet kunnen worden. En we vinden elk leven waardevol, niet alleen voor wie werkt, maar ook als je arbeidsongeschikt of gepensioneerd bent. Maar verder staan wij er met open vizier in.”

DIT WAS HET ZEVENDE EN LAATSTE INTERVIEW IN ONZE VERKIEZINGSREEKS. LEES EERDERE INTERVIEWS TERUG:

• VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz: ‘Je moet niet bedrijven uit Nederland wegpesten, een belastingtarief moet fair zijn’
• Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA): ‘Kerncentrales zijn duur en overbodig’
• Caroline van der Plas (BBB): ‘Wij gaan ervan uit dat zowel Omtzigt als BBB meer zetels halen dan in de peilingen’
• Rob Jetten (D66): ‘Ik vind het gevaarlijk dat Omtzigt een kabinet over rechts overweegt’
• Henri Bontenbal (CDA): ‘We moeten het over arbeidsmigratie durven hebben’
• Nicolien van Vroonhoven (NSC): ‘Wij zijn niet bang om de intensieve veeteelt aan te pakken’